Studencki Komitet Solidarności (SKS)
studencka grupa opozycyjna, pierwszy z sześciu SKS-ów powstałych w Polsce
W 2 połowie lat 70. wykształciło się w Krakowie jedno z najważniejszych środowisk studenckiej opozycji w Polsce. Dużą rolę w tworzeniu światopoglądu młodzieży zaangażowanej w niezależny ruch studencki odegrały popierane przez arcybiskupa Karola Wojtyłę duszpasterstwa akademickie (zwłaszcza Beczka przy kościele Dominikanów) oraz elity inteligencji katolickiej, skupione wokół „Tygodnika Powszechnego", „Znaku" i Klubu Inteligencji Katolickiej. Nawiązano kontakty z innymi środowiskami opozycyjnymi, między innymi na początku 1977 roku z Komitetem Obrony Robotników (KOR).
7 maja w kamienicy przy ul. Szewskiej znaleziono zwłoki zaangażowanego w działania opozycji studenta polonistyki Stanisława Pyjasa, prawdopodobnie zamordowanego przez funkcjonariuszy SB. Niezależni działacze studenccy ogłosili 3-dniową żałobę i wezwali do bojkotu juwenaliów. 15 maja w Kościele Dominikanów została odprawiona msza żałobna z udziałem około 5 tysięcy osób, które następnie przeszły na miejsce śmierci S. Pyjasa, wieczorem zaś odbył się tzw. Czarny Marsz (około 10 tys. osób), który dotarł z ul. Szewskiej pod Wawel; była to pierwsza w dziejach PRL demonstracja uliczna nie zakończona walkami z siłami porządkowymi.
Na ul. Szewskiej i pod Wawelem ogłoszono komunikat o utworzeniu SKS - niezależnego ruchu reprezentującego środowisko studenckie. Program SKS, bliski programowi KOR, zakładał pomoc dla osób dotkniętych represjami z powodów politycznych i światopoglądowych, poparcie wszelkich inicjatyw społecznych służących obronie praw człowieka, przeciwdziałanie cenzurze, walkę o autonomię szkól wyższych oraz zabiegi na rzecz powstania niezależnej i autonomicznej organizacji studenckiej (przeciwwagi dla zbiurokratyzowanego i zależnego od PZPR Socjalistycznego Związku Studentów Polskich).
Działalność Komitetu koncentrowała się na organizowaniu akcji samokształceniowej (między innymi cyklu wykładów wybitnych uczonych i ludzi kultury w 5 ośrodkach duszpasterstwa akademickiego oraz w ramach Towarzystwa Kursów Naukowych), doraźnych akcji interwencyjnych lub protestacyjnych oraz powielaniu i kolportażu niezależnych wydawnictw. Wraz ze środowiskiem warszawskim redagowano w Krakowie pismo „Indeks", samodzielnie zaś „Sygnał".
W SKS działało aktywnie około 100 osób, głównie studenci filozofii i polonistyki UJ oraz grupa studentów AGH skupiona wokół Z. Skóry. Jedyną strukturą organizacyjną ruchu była instytucja 10 rzeczników, którymi mogli być tylko studenci. Funkcję tę pełnili w różnych okresach: Andrzej Balcerek (UJ), Józef Baran (AE), Joanna Barczyk (ASP), Liliana Batko (UJ), Bogusław i Wiesław Bekowie (UJ), Waldemar Bratuszewski (UJ), Jan Szymon Dylewski (PK), Małgorzata Gątkiewicz (UJ), Tadeusz Kensy (UJ), Anna Krajewska (UJ), Elżbieta Krawczyk (AM), Ewa Kulik (UJ), Elżbieta Majewska (UJ), Lesław Maleszka (UJ), Grzegorz Małkiewicz (UJ), Dorota Martini (ASP), Andrzej Mietkowski (UJ), Jerzy Pawełczyk (UJ), Ziemowit Pochitonow (AR), Józef Ruszar (UJ), Bogusław Sonik (UJ), Janusz Szczepański (UJ), Wojciech Widłak (UJ), Róża Woźniakowska (UJ), Bronisław Wildstein (UJ), Jarosław Zadencki (UJ).
Krakowski SKS zapoczątkował powstanie kolejnych komitetów w innych miastach, między innymi we Wrocławiu, Gdańsku, Poznaniu, Szczecinie. Po sierpniu 1980 roku działacze SKS współtworzyli strukturę NSZZ „Solidarność" Regionu Małopolska oraz Niezależne Zrzeszenie Studentów, a sam SKS przestał istnieć.
źródła:
Encyklopedia Krakowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa–Kraków 2000