Leon Schiller
B. Kudlicz, Ryszard Judym, Józef Kopacz, Stefan Ling
(14 marca 1887 Kraków – 25 marca 1954 Warszawa)
inscenizator, reżyser, krytyk i historyk teatru, pedagog i działacz teatralny, kompozytor, tłumacz i piosenkarz
rodzina
właściwie Leon Jerzy Wojciech Schiller de Schildenfeld
Pochodził z rodziny austriackiej, od wielu dziesięcioleci spolszczonej.
syn Leona Alfonsa, właściciela agencji handlowej, i Izydory z Pfauów
brat Anny Beliny (właściwie Izydory Schiller, zamężnej Leszczyńskiej)
mężem aktorek: Zofii Reger (pseudonim Modrzewska, ślub w Krakowie 16 lutego 1914), Ewy Kuncewicz (ślub w Warszawie w styczniu 1930), Ireny Filozofówny, wykładowcą PISTu a potem PWST (pseudonim Korzyniewska, ślub w Warszawie 19 grudnia 1949)
biogram
W domu uczył się muzyki i poznał język francuski, następnie uczył się w Gimnazjum Nowodworskiego św. Anny w Krakowie i zdał maturę eksternistycznie. W czasach szkolnych zaprzyjaźnił się z Juliuszem Osterwą, występował w "Zielonym Baloniku" śpiewając piosenki staropolskie, francuskie i własnego autorstwa oraz przyglądał się krakowskiemu życiu teatralnemu. Studiował filozofię i polonistykę na UJ oraz na Sorbonie w Paryżu.
Po powrocie do Krakowa ukończył Kurs Abiturientów Akademii Handlowej, a później pracował w firmie prowadzonej przez ojca. Został recenzentem teatralnym. Publikował w "Gońcu Poniedziałkowym", "Krytyce" (ogłaszał tu przekłady poetów francuskich) i "Museionie", dał się poznać jako doskonały znawca teatru europejskiego.
W czasie I wojny światowej przebywał przede wszystkim w Krakowie, wyjeżdżał do Berlina i Wiednia, gdzie przez pół roku uczył się kompozycji muzycznej w wiedeńskim konserwatorium.
Jako reżyser debiutował Królewną Lilijką T. Konczyńskiego w Teatrze Polskim w Warszawie. Był członkiem kierownictwa i reżyserem Reduty, a następnie przez dwa sezony dyrektorem Teatru im. W. Bogusławskiego, po czym wrócił do Teatru Polskiego, z którego odszedł po skandalu, jaki wywołało wystawienie przez niego Opery za trzy grosze B. Brechta. Reżyserował w Teatrze Miejskim w Łodzi, a potem w Teatrze Miejskim we Lwowie, gdzie zrealizował własną inscenizację Dziadów A. Mickiewicza.
Powrócił do Warszawy, reżyserował w różnych teatrach (Narodowym, Ateneum, Polskim, Wielkim), a następnie objął kierownictwo nowo utworzonego wydziału reżyserskiego Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej (PIST). Przed wybuchem wojny reżyserował na scenach wielu miast, w Warszawie, Łodzi, Wilnie i Lwowie.
W czasie wojny mieszkał początkowo w Warszawie, zajmował się pracą pisarską i wspólnie z Bohdanem Korzeniewskim, Edmundem Wiercińskim i Andrzejem Pronaszką kierował Tajną Radą Teatralną. Zarobkował również jako piosenkarz i akompaniator w kawiarniach warszawskich. Trafił na Pawiak, a później do Oświęcimia, skąd dzięki finansowej pomocy rodziny udało mu się wydostać. Wkrótce został oblatem benedyktyńskim. W Henrykowie, w Zakładzie Sióstr Samarytanek dla upadłych dziewcząt, organizował wzruszające przedstawienia z udziałem wychowanek.
W czasie Powstania Warszawskiego kierował brygadą teatralną, która występowała również na linii frontu. Po upadku powstania, jako podporucznik Armii Krajowej, dostał się do oflagu w Murnau. Prowadził tam działalność teatralną, dużo pisał. Po wyzwoleniu oflagu przez armię amerykańską przeniósł się do Lingen niedaleko granicy holenderskiej. Pod patronatem Polskiej YMCA (Young Men's Christian Association) założył tam Teatr Ludowy im. Bogusławskiego. Inscenizował Gody weselne i Kram z piosenkami. Wystawiał te utwory w Lubece, Kolonii, Holandii.
Powrócił do Polski i przez kilka lat zamieszkał w Łodzi. Pełnił funkcję rektora warszawskiej PWST i dyrektora łódzkiego Teatru Wojska Polskiego, w którym inscenizował między innymi Krakowiaków i Górali W. Bogusławskiego. Wielokrotnie wystawiał dramaty romantyków: Dziady A. Mickiewicza, Kordiana J. Słowackiego, Nie-Boską komedię Z. Krasińskiego. Chętnie też sięgał po rzadko wystawiane utwory, jak Kniaź Patiomkin T. Micińskiego, Róża S. Żeromskiego. Zajmował się także reżyserią baletów, między innymi wspólnie z S. Lifarem wystawił Harnasiów K. Szymanowskiego w Operze Paryskiej. Stworzył nowy typ teatru muzycznego, inscenizując piosenki staropolskie, żołnierskie, ludowe, salonowe i łącząc je w przedstawienia, np.: Kulig, Kram z piosenkami.
Został pochowany w Alei Zasłużonych na warszawskich Powązkach. ;
wybrane prace:
1908 - opublikował esej Dwa teatry w "The Mask"
Najważniejsze jego artykuły i eseje zebrano w tomach:
1961 - Teatr ogromny
1978 - U progu nowego teatru
Wielokrotnie wystawiał dramaty romantyków:
1932, 1933, 1934, 1937 - Dziady A. Mickiewicza
1930, 1935, 1939 - Kordiana J. Słowackiego
1926, 1938 - Nie-Boską komedię Z. Krasińskiego
Wystawiał widowiska muzyczne:
1924 - Dawne czasy w piosence, poezji i zwyczajach
1925 - Bandurka
1929 - Kulig
Był autorem:
1931 - Pastorałki
1933 - Godów weselnych
1973 - Podróży teatralnej Mickiewicza z Odyńcem
Skomponował muzykę do filmu:
1930 - wspólnie z G. Fitelbergiem do Janko muzykant Ryszarda Stanisława Ordyńskiego
1936 - wspólnie z R. Palestrem - do polskiej wersji Augusta Mocnego Stanisława Wasylewskiego
kalendarium
1905 - jesienią występował w krakowskim kabarecie "Zielony Balonik"
1906 - zdał maturę eksternistycznie
1906-1907 - studiował filozofię i polonistykę na UJ
1906 - występował w kabarecie Arnolda Szyfmana "Figliki"
1907 - przerwał krakowskie studia i wyjechał do Paryża, studiował tam na Sorbonie
1907-1911 - z krótkimi przerwami przebywał w Paryżu
1909 - spotkał się z Edwardem Gordonem Craigiem, który drukował jego teksty w swoim teatralnym czasopiśmie "The Mask"
1909 X - występował w Warszawie w kolejnym teatrzyku Szyfmana - kabarecie literackim "Momus"
1910 - na krótko wyjeżdżał do Monachium, gdzie widział prace teatralne Maxa Reinhardta
1911 - odwiedził prawdopodobnie Instytut Eurytmiki w Hellerau prowadzony przez Emila Jaquesa-Dalcroze'a
1912 - wrócił do Krakowa, został stałym recenzentem teatralnym w tygodniku "Goniec Poniedziałkowy"
1913 - w Warszawie był jednym ze współorganizatorów Wystawy Nowoczesnego Malarstwa Scenicznego
1917 - razem z Tytusem Czyżewskim oraz Zbigniewem i Andrzejem Pronaszkami zawiązał grupę "Formistów"
1917 IX - został zaangażowany przez L. Solskiego do warszawskiego Teatru Polskiego jako asystent reżysera
1917 XII 22 - debiutował jako reżyser wystawiając Królewnę Lilijkę T. Konczyńskiego wspólnie z K. Borowskim
1922 IX - 1924 IV - współpracował z Teatrem Reduta w Warszawie
1924 VIII 20 - 1926 VI - był kierownikiem artystycznym w Teatrze im. W. Bogusławskiego
1925 - wystawił Kniazia Patiomkina T. Micińskiego
1926 - wystawił Różę S. Żeromskiego
1928-1933 - nawiązał stałą współpracę z Polskim Radiem
1929 - odszedł z Teatru Polskiego po skandalu, jaki wywołało wystawienie przez niego Opery za trzy grosze Bertolda Brechta
1929 - na rok przeniósł się do Łodzi, gdzie reżyserował w prowadzonym przez Karola Adwentowicza Teatrze Miejskim
1932 - reżyserował we Lwowie zaproszony przez Horzycę
1932 - w Teatrze Miejskim we Lwowie zrealizował własną inscenizację Dziadów A. Mickiewicza ze scenografią Andrzeja Pronaszki
1932 VI - podpisał odezwę Komunistycznej Partii Zachodniej Ukrainy w sprawie zwołania międzynarodowego kongresu antywojennego
1933 - objął kierownictwo nowo utworzonego wydziału reżyserskiego Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej (PIST)
1937 - wspólnie z S. Lifarem wystawił Harnasiów K. Szymanowskiego w Operze Paryskiej
1937 - był współscenarzystą i kierownikiem artystycznym filmu Halka J. Gardana
1941 III - trafił na Pawiak, a później do Oświęcimia, skąd dzięki finansowej pomocy rodziny (wykupiony przez siostrę, Annę Jackowską, za 12 tysięcy złotych za sprzedane klejnoty) udało mu się wrócić pod koniec maja 1941 roku
1944 - jako oficer AK znalazł się w oflagu w Murnau
1945 - przyjechał do Warszawy
1946-1949 - zamieszkał w Łodzi
1946 VII 5 - został rektorem PWST
1947-1949 - był redaktorem naczelnym miesięcznika "Teatr"
1947 - otrzymał I nagrodę Ministra Kultury i Sztuki za reżyserię i inscenizację Burzy w Teatrze Wojska Polskiego w Łodzi na Festiwalu Szekspirowskim
1949 - przeniósł się do Warszawy i został dyrektorem Teatru Polskiego z jego filią, Teatrem Kameralnym
1949 - otrzymał nagrodę za reżyserię Na dnie Maksyma Gorkiego w Teatrze Wojska Polskiego w Łodzi na Festiwalu Sztuk Rosyjskich i Radzieckich w Katowicach
1949 - otrzymał nagrodę państwową w dziedzinie teatru
1950 - otrzymał nagrodę państwową II stopnia (zespołowa) za inscenizację Halki Stanisława Moniuszki w Operze w Poznaniu
1950 - otrzymał Order Sztandaru Pracy I klasy
1950 - zmuszony został do ustąpienia ze stanowisk
1950 - został prezesem SPATiF
1950 - objął kierownictwo Sekcji Teatru Instytutu Sztuki
1952 - założył "Pamiętnik Teatralny", kwartalnik poświęcony historii i krytyce teatru, i był jego pierwszym redaktorem
1953 - otrzymał Złoty Krzyż Zasługi