Jan Franciszek Adamski

(8 października 1923 Buczacz – 26 lipca 2010 Kraków)

aktor, pisarz, kolekcjoner strojów i haftów

rodzina

syn Stanisława, matka – Ludmiła Turkutówna, inżynier rolnik, urodziła się we wsi Żnibrody

żona Anna Świrszczyńska

córka Ludmiła (mąż Krzysztof Orłowski)

był też związany z Haliną Poświatowską

biogram

           Początkowo studiował prawo na UJ (poznał wówczas Zbigniewa Herberta) i uczęszczał do Studium Dramatycznego Iwo Galla w Krakowie (przy ul. Warszawskiej 5), gdzie zdał eksternistycznie egzamin aktorski. Zadebiutował w Teatrze Rapsodycznym, tu nawiązał wielką przyjaźń z Karolem Wojtyłą, z którym korespondował przez wszystkie lata pontyfikatu papieża Polaka. Został aktorem rzeszowskiego Teatru im. Wandy Siemaszkowej, wrócił do Krakowa na sceny Starego Teatru i Teatru im. J. Słowackiego. Zagrał ponad sto drugoplanowych ról, pośród nich stworzył tak wybitne kreacje jak Czapnika w Na dnie Gorkiego (reż. Lidia Zamków) czy Dziada w Weselu S. Wyspiańskiego, wystąpił w kilkunastu rolach filmowych (między innymi w filmie Dwa żebra Adama J. Morgensterna i w serialach: Polskie drogi, Sława i chwała). 

Za Jakub Knap Kraków bez Jasia Adamskiego:

           A przecież sam o sobie mówił zawsze z pełnym humoru autodystansem, najchętniej cytując wypowiedź pewnego krytyka: "Wielki aktor, Jan Adamski, 187 cm wzrostu, nie zasłużony, nie ludowy, a całą gębą pan na scenie". Wydał trzy tomiki opowiadań poświęcone ukochanym Kresom.

           - To była chodząca dobroć - powiedział w rozmowie ze mną Tadeusz Szybowski. Najwierniejszy przyjaciel, jedyny szczerze mu oddany i zaangażowany w pomoc po ostatnie dni. Poznali się w 1950 roku. - Pamiętam doskonale - wspomina - to był maj, przyszedłem do studia rapsodycznego i pierwszym człowiekiem, który podszedł do mnie był Jaś. Od razu zaoferował swoją opiekę i przejście na "ty". W trakcie rozmowy zachwyciłem się jego sweterkiem. - A, jeśli ci się podoba, to bardzo proszę - powiedział z uśmiechem. To było dla niego charakterystyczne. To w tym czasie dzięki Jasieneczkowi, jak niezmiennie o nim mówi, poznał ówczesnego wikarego Karola Wojtyłę. I to za namową późniejszego papieża w kościele św. Floriana odbywało się czytanie Pasji w Niedzielę Palmową przez Karola Wojtyłę i "cywilów": Jana Adamskiego, Tadeusza Szybowskiego oraz ówczesnego studenta Jacka Fedorowicza.

           "Mam dla Pań smutną wiadomość. Nikt już nie przyklęknie na ulicy, aby ucałować rąbek damskiej sukni, nikt nie wyrecytuje wiersza na przywitanie. Zmarła jedna z najpopularniejszych postaci Krakowa, pod koniec życia niestety zapomniana" - tak żegnał przyjaciela na Cmentarzu Rakowickim Tadeusz Szybowski.

wybrane prace:

spektakle teatralne (wybór)

1945 – Hymny (reż. Mieczysław Kotlarczyk)

1945 – Bajka

1946 – Noc wigilijna (układ tekstów M. Kotlarczyk)

1946 – Słowo o Kościuszce

1946 – Żołnierzowi

1946 – Król Duch

1946 – Rozkosz a krotochwila

1948 – Pan Tadeusz

1949 – Beniowski (III wersja) (reż. M. Kotlarczyk)

1950 – Lord Jim (III wersja) (reż. M. Kotlarczyk)

1950 – Rozkaz 269 (reż. M. Kotlarczyk)

1951 – Aktorzy w Elzynorze (reż. M. Kotlarczyk)

1953 – Kopernik jako Mieszczanin / Tydeman Gize (reż. Irena Babel)

1953 – Nie igra się z miłością jako Blazjusz (reż. Maryna Broniewska)

1954 – Sen nocy letniej jako Spój (reż. M. Broniewska)

1954 – Noce narodowe jako Brat Zastępu Bożego (reż. Roman Niewiarowicz)

1955 – Legenda o miłości jako Mieszczanin II / Herold (reż. Zdzisław Mrożewski)

1956 – Hamlet jako Francisco (reż. Roman Zawistowski)

1956 – Brat marnotrawny jako Lane (reż. Z. Mrożewski)

1957 – Dzika kaczka jako Jensen (reż. Władysław Krzemiński)

1957 – Cyd jako Don Alonzo (reż. R. Zawistowski)

1957 – Port Royal jako oficer gwardii (reż. Jerzy Kreczmar)

1958 – Tramwaj zwany pożądaniem jako Mitch (reż. W. Krzemiński)

1959 – Stracone zachody miłości jako Tuman (reż. W. Krzemiński)

1959 – Kapitan z Köpenick jako Przechodzień / Bulke (reż. Lidia Zamkow)

1960 – Na dnie jako Czapnik (reż. Lidia Słomczyńska)

1962 – Matka Courage i jej dzieci jako Kapelan (reż. L. Zamkow)

1963 – Orfeusz w wężowej skórze jako Dag Hamma (reż. Jerzy Jarocki)

1963 – Wesele jako Hetman (reż. Andrzej Wajda)

1965 – Król Henryk IV jako Bardolf (reż. J. Jarocki)

1966 – Savanarola jako Trędowaty (reż. Kazimierz Kutz)

1967 – Ogniem i mieczem jako Podbipięta (reż. Jerzy Szeski)

1970 – Rewizor jako Lapkin-Tiapkin (reż. Stanisław Bieliński)

1971 – Kartoteka jako wujek (reż. Jarosław Kuszewski)

1973 – Wesele jako dziad (reż. Piotr Paradowski)

1974 – Dwa teatry jako Pianista (reż. Krystyna Skuszanka)

1979 – Fantazy jako Kajetan (reż. K. Skuszanka)

1980 – Pierwszy dzień wolności jako Karol (reż. Ewa Kutryś)

1989 – Wizyta starszej pani jako Zawiadowca stacji (reż. Siergiej Danczenko)

1993 – Martwe dusze jako urzędnik (reż. Walery Fokin)

1994 – Śniadanie u Tiffany’ego jako Gość (reż. Paweł Miśkiewicz)

filmografia

1957 – Zagubione uczucia jako robotnik przyprowadzający Adama do szkoły (nie występuje w czołówce)

1963 – Dwa żebra Adama jako ksiądz proboszcz Leon Makowski

1964 – Koniec naszego świata jako Więzień Oświęcimia

1973 – Fernando i humaniści

1976 – Polskie drogi jako ksiądz Pycnik, proboszcz w Owczarach

1976 – Spokój

1977 – Zapach ziemi

1980 – W biały dzień jako sędzia na procesie „Koraba” (nie występuje w czołówce)

1984–1985 – Zdaniem obrony jako mecenas Władysław Sawicki, przyjaciel Sokora

1986 – Blisko, coraz bliżej jako Farmaceuta

1987 – Śmieciarz

1988 – Schodami w górę, schodami w dół jako Silberman

1989 – Szklany dom jako Lwowiak

1997 – Sława i chwała jako Walery, służący Myszyńskich

zbiory opowiadań

1975 – Odwiedziny

1982 – Przed odlotem

1993 – Batiar

kalendarium

1945 XI 9 – zadebiutował w teatrze w sztuce Hymny w reżyserii Mieczysława Kotlarczyka

1945-1952 XII 31 – w Teatrze Rapsodycznym

1945-1946 – uczęszczał do Studium Dramatycznego Iwona Galla

1946 – zdał eksternistyczny egzamin aktorski

1947 – ukończył studia prawnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim

1953-1954 – w Teatrze Poezji

1953 – 1968 – mąż Anny Świrszczyńskiej

1954-1966 – w Starym Teatrze

1958 – wyróżnienie w V Ogólnopolskim Konkursie Recytatorskim w Krakowie 

1965 – wyjechał na dziesięć dni z Poświatowską do Dalmacji 

1966-1972 – w Teatrze im. W. Siemaszkowej w Rzeszowie

1972-1989 – w Teatrze Słowackiego

1981 – odznaczony jako Zasłużony Działacz Kultury

1982 – Nagroda Jubileuszowa

1983 – Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski

1983 – odznaczony jako Zasłużony Działacz Kultury

1983 – Złota Odznaka za zasługi dla Krakowa

1989 I – przeszedł na emeryturę

źródła:

Władysław Szklarz i Zbigniew Żyromski, Buczaczanie typowani do wpisania do «Złotej Księgi Kresowian, „Głos Buczaczan”, 3 (58), Wrocław, 2006, s. 2.

Jan Adamski w bazie IMDb (ang.)

Jan Adamski w bazie Filmweb

Jan Adamski w bazie filmpolski.pl

Jan Adamski, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [online] [dostęp 2023-10-19].

Jan Adamski na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”