Ludwik Antoni Birkenmajer
(18 maja 1855 Lipsko koło Lubaczowa – 20 listopada 1929 Kraków)
astronom, matematyk i fizyk, historyk nauk ścisłych
rodzina
jego dziadek przybył do Polski ze Schwarzwaldu z Legionami Dąbrowskiego i razem z bratem poszedł za Napoleonem na wyprawę moskiewską. Ranny pod Berezyną zdecydował się pozostać w Galicji, ożenił się z Polką, dając początek polskiej historii Birkenmajerów
syn Józefa Hermana i Petroneli ze Stefanowskich
poślubił Zofię, córkę Franciszka Karlińskiego, profesora astronomii UJ, (odziedziczył po teściu zbiór książek matematycznych i fizycznych)
mieli jedenaścioro dzieci:
Aleksander Ludwik, historyk nauk ścisłych, dyrektor Biblioteki Jagiellońskiej, później profesor Uniwersytetu Warszawskiego
Józef, slawista, poeta, tłumacz, historyk literatury, wzięty do niewoli podczas I wojny światowej znalazł się na Syberii, gdzie poznał przyszłą żonę Marię Jętkiewicz, córkę inżyniera kolei transsyberyjskiej, wnuczkę zesłańca po powstaniu styczniowym. Oboje po trudnych przejściach wrócili do Polski, ślub odbył się w Warszawie
Wincenty, nauczyciel polonista, wybitny taternik
wnuk - Krzysztof Birkenmajer (profesor geologii)
biogram
Uczęszczał do Gimnazjum im. Franciszka Józefa we Lwowie, następnie studiował na Uniwersytecie Lwowskim fizykę, chemię i matematykę, głównie pod kierunkiem wybitnego polskiego matematyka prof. W. Żmurki, a także między innymi prof. Staneckiego, Fabiana i Radziszewskiego. Studia uzupełniał na Uniwersytecie w Wiedniu.
Przez kilkadziesiąt lat był nauczycielem matematyki i fizyki w gimnazjum rolniczym w Czernichowie koło Krakowa, podjął również pracę na UJ, z którym pozostał związany do końca życia. Kierował Katedrą Historii Nauk Ścisłych, wykładał historię matematyki, fizyki, astronomii i geografii fizycznej. Pełnił funkcję sekretarza Komisji Historii Nauk Matematyczno-Przyrodniczych AU i PAU (krótko przed śmiercią został przewodniczącym tej komisji). Był również członkiem Towarzystwa Naukowego w Toruniu oraz Międzynarodowej Unii Astronomicznej w Oksfordzie.
Prowadził pomiary geofizyczne w okolicach Krakowa oraz w Tatrach. Był autorem licznych prac naukowych z zakresu fizyki teoretycznej (głównie hydrodynamiki), geofizyki, historii nauki oraz matematyki (zwłaszcza funkcji algebraicznych) i astronomii (badania ruchów gwiazd podwójnych). Rozwiązał jako pierwszy problem znany później jako III Problem Hilberta,
Największy rozgłos przyniosły mu - prowadzone w kraju i za granicą - studia nad życiem i pismami M. Kopernika. Badał jego rękopisy w bibliotekach polskich, niemieckich, szwedzkich, włoskich i angielskich, i na ich podstawie opracował fundamentalną monografię Mikołaj Kopernik. Część pierwsza. Studia nad pracami Kopernika oraz materiały biograficzne. Całość miała składać się z trzech części. Przez resztę życia przygotowywał drugą część, jednak w trakcie pracy natrafiał na coraz to nowe fakty, a także liczne luki i trudności wymagające wciąż nowych badań. Opublikował w związku z tym zamiast drugiej części tylko artykuł (współautor: L. Collijn) Nova Copernicana (Bulletin International de l’Académie Polonaise des Sciences et des Lettres 6). Szczególnie pasjonowało go zagadnienie wpływu nauki krakowskich astronomów na myśl Kopernika i poszukiwanie korzeni jego polskości (co miało znaczenie w okresie hakaty), wbrew innym tendencyjnym biografiom (np. Prowego z 1886 w odniesieniu do dziejów politycznych i literackich Polski). Zebrał olbrzymi materiał dotyczący Mikołaja Kopernika, przeprowadził analizę dzieła Kopernika O obrotach sfer niebieskich, doszedł do wniosku, że teoria heliocentryczna powstała przed poznaniem przez Kopernika dzieła Ptolemeusza Almagest. Opracował materiały biograficzne z życia Kopernika do 1500 roku, a także odkrył nieznany wcześniej list astronoma do króla Zygmunta Starego w sprawie zakonu krzyżackiego. Ważną z uwagi na filozoficzne podłoże koncepcji Kopernika jest jego mała rozprawka Filozoficzne podłoże odkrycia Kopernika (Archiwum Komisji do badania Historii Filozofii w Polsce, Kraków 1917, I 2, 261–271). Autor podkreśla na wstępie, że decydujący wpływ na ukształtowanie sie teorii Kopernika miały nie obserwacje, lecz aspekt filozoficzny.
Innym ważnym dziełem (wespół z Janem Łosiem i Eugeniuszem Barwinskim) było Sprawozdanie z poszukiwań w Szwecji dokonanych z ramienia Akademii Umiejętności dotyczące rabunku rękopisów polskich w czasach wojen szwedzkich (systematycznym i zaplanowanym, jak się okazało), związanych z literaturą, historią Kościoła, problematyką ascetyczno-teologiczną, a także matematycznych, prawno-ekonomicznych, katalogów zbiorów polskich, rękopisów historycznych oraz druków hebrajskich i materiałów w języku rosyjskim.
Obok studiów kopernikańskich jest też znany jako historyk nauk matematycznych, z monografii o Marcinie Bylicy z Olkusza (1892–1893) oraz prac na temat Stanisława Pudłowskiego (zm. 1645) i T. L. Burattiniego (zm. 1681).
Pochowany na cmentarzu Rakowickim (kwatera XII b, południe, grobowiec 8).
wybrane publikacje:
1876 - O rozszerzalności ciał
1879 - O całkowaniu algebraicznem funkcyj algebraicznych
1879 - O przezroczystości powietrza
1885 - O kształcie i grawitacyi sferoidu ziemskiego
1892–1893 – studium Marcin Bylica z Olkusza oraz instrumenta astronomiczne, legowane przez niego Uniwersytetowi Jagiellońskiemu w roku 1493
1895 – tłumaczy i komentuje Geometrię praktyczną Marcina Króla
1900 - Mikołaj Kopernik. Studya nad pracami Kopernika oraz materyały biograficzne
1900 - Commentariolum super theoricas planetarum Wojciecha z Brudzewa
1901 - Marco Beneventano, Kopernik, Wapowski a najstarsza karta geograficzna Polski
1912 - De diebus naturalibus Bartłomieja Berpa z Walencji
1914 - Sprawozdanie z poszukiwań w Szwecji dokonanych z ramienia Akademii
Umiejętności
1918 - Nova Calendarii Romani reformatio Marcina Biema
1918 – rozprawa Udział Polski w uprawianiu i rozwoju nauk ścisłych
1922 - Niccolò Copernico e l’Università di Padova
1923 - Mikołaj Kopernik jako uczony, twórca i obywatel
1924 - Stromata Copernicana
1926 - Mikołaj Wodka z Kwidzyna, zwany Abstemius
kalendarium
1865–1873 – kształcił się w Gimnazjum we Lwowie
1873–1878 – studiował na Uniwersytecie Lwowskim
1878–1909 – nauczyciel matematyki i fizyki w gimnazjum rolniczym w Czernichowie koło Krakowa
1879 – obronił doktorat na podstawie pracy O ogólnych metodach całkowania funkcyj algebraicznych i przestępnych
1879–1880 – studiował w Wiedniu
1881 – habilitował się na docenta fizyki teoretycznej UJ
1881 – rozpoczął wykłady fizyki teoretycznej na UJ
1892–1897 - ogłosił szereg prac dotyczących zagadnień geomagnetycznych, meteorologicznych i innych z terenu Tatr
1893 – został członkiem korespondentem AU
1894 - uzyskał nagrodę AU za rozprawę O stosunkach temperatury głębokich jezior tatrzańskich w różnych głębokościach i różnych porach roku
1896, 1908, 1911 – podejmuje z ramienia Akademii Umiejętności naukowe podróże za granicę dla zebrania materiałów do biografii Mikołaja Kopernika
1897 – został profesorem historii nauk matematycznych na Uj
1901 – był w gronie założycieli Komisji Bibliograficznej AU
1910–1913 - pełnił funkcję sekretarza Komisji Historii Nauk Matematyczno-Przyrodniczych AU i PAU
1920 - zostaje utworzona na Uniwersytecie Jagiellońskim katedra historii nauk ścisłych, objął jej kierownictwo jako profesor zwyczajny
1923 - brał aktywny udział w obchodach rocznicowych 450-lecia urodzin Kopernika, wygłosił wówczas serię odczytów, między innymi w Krakowie, Toruniu, Poznaniu i Warszawie
1924 – odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski
1927 – został członkiem czynnym PAU
źródła:
Władysław Horbacki, Ludwik Antoni Birkenmajer, Łódź 1930
Tadeusz Wąsowicz, Życie i działalność naukowa Ludwika Antoniego Birkemajera, Wiadomości Matematyczne 34 (1932)
J. Duzyk, Prace Ludwika Antoniego Birkenmajera nad życiem i dziełem Mikołaja Kopernika, Roczniki Biblioteki PAN w Krakowie 20 (1974)
J. Duzyk, Tatrzańskie wedrówki Ludwika Antoniego Birkenmajera, Wierchy 43 (1974)
P. Rybka, Prace zwiazane z historia astronomii w Polsce, w: Historia astronomii w Polsce, Wrocław 1993
Biogramy uczonych polskich, Część I: Nauki społeczne, zeszyt 1: A-J, Wrocław 1983