Witold Czartoryski
(10 II 1864 Weinhaus koło Wiednia – 4 IX 1945 Maków Podhalański)
ziemianin, arystokrata, publicysta
rodzina
książę, herbu Pogoń Litewska
syn księcia Jerzego Konstantego Czartoryskiego (24 IV 1828 Drezno – 23 XII 1912 Wiedeń) i Marii Joanny Čermak (4 V 1835 Praga – 27 VI 1916 Wiedeń)
żona: Jadwiga z hr. Dzieduszyckich ks. Czartoryska (2 III 1867 Lwów Ukraina - 12 VII 1941 Pełkinie, pow. Jarosław)
dzieci:
Maria Anna (1890 – 1981), mąż Michał Korwin–Krasiński (1883 – 1939)
Anna Maria Klementyna (1891 – 1951)
Kazimierz Jerzy Augustyn (1892 – 1936), żona Helena Skrzyńska (1894 – 1988)
Jerzy Piotr Władysław (1894 – 1969)
Włodzimierz Alfons Andrzej (1895 – 1975), żona Zofia Tyszkiewicz – Łohojska (1895 – 1973)
Jan Franciszek (1897 – 1944)
Roman Jacek Maria (1898 – 1958), żona Teresa Janina Zamoyska (1902 – 1978)
Stanisław Ignacy (1902 – 1982)
Elżbieta (1904 – 1904)
Adam Michał Józef (1906 – 1998), żona Jadwiga Tekla Stadnicka (1913 – 2009)
Witold Tadeusz Nikodem (1908 – 1945), żona Elżbieta Maria Radziwiłł (1917 - )
Piotr Michał Wojciech (1909 – 1993), żona Anna Maria Zamoyska (1920 – 1983)
biogram
Czartoryscy, w związku rozbudową Wiednia, zostali zmuszeni do sprzedaży pałacu w Weinhaus i osiedlili się w Wiązownicy, w pobliżu Jarosławia. Witold odebrał staranne wykształcenie, ukończył Gimnazjum Państwowe w Jarosławiu, rok filozofii na uniwersytecie wiedeńskim i trzy lata akademii rolniczej w Wiedniu.
Został właścicielem i zarządca klucza pełkińskiego nad Sanem (tartaki, cegielnie, stadniny koni) oraz Konarzewa (poznańskie) i Bielin (Małopolska). Zakładał ochronki i szkoły wiejskie, prowadził fundusz emerytalny, łożył na utrzymanie 17 parafii rzymsko- i greckokatolickich. Po ślubie z Jadwigą z Dzieduszyckich zamieszkali w pałacu w Pełkiniach, który gruntownie przebudowali.
Został posłem do Sejmu Krajowego, zasiadał również w wiedeńskiej Izbie Panów jako jej dziedziczony członek.
W czasie I wojny światowej, należał do Naczelnego Komitetu Narodowego i do tajnego Koła Politycznego w Lozannie.
Po wojnie został członkiem założycielem Komitetu Narodowego Polskiego w Paryżu. Z ramienia Rady Regencyjnej pełnił funkcję generalnego komisarza dla Galicji. Działał w wielu stowarzyszeniach i instytucjach gospodarczych zarówno w Galicji, jak i w wolnej Polsce. Pełnił funkcję prezesa Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarczego, Koła Ziemiańskiego, Wyższych Kursów Ziemiańskich, Zarządu Towarzystwa Przemysłu Cukrowniczego w Przeworsku, Towarzystwa Leśnego, Fundacji Kurnickiej i Banku Ziemiańskiego we Lwowie. Współtworzył towarzystwo - Polskie Ognisko Wychowawcze Wiejskie, które prowadziło prywatne szkoły na ternie zaboru rosyjskiego, był przewodniczącym rady Powiatowej w Jarosławiu.
Został wybrany prezesem Wystawy Przemysłowej i Rolniczej w Jarosławiu. Jego koneksje i kontakty były rękojmią sprawnej organizacji i wielkiego sukcesu wystawy.
Politycznie był związany z Narodową Demokracją, wchodził w skład prezydium Rady Naczelnej i Komitetu Politycznego Stronnictwa Narodowego. Był współwydawcą „Rzeczypospolitej” i „Warszawianki”, współpracownikiem „Rolnika”, „Gazety Narodowej”, „Hodowcy”, „Jeźdźca” i innych.
Ostatnie lata życia spędził u syna na plebanii w Makowie Podhalańskim i tam zmarł. Pochowany na miejscowym cmentarzu parafialnym.
wybrane publikacje:
1929 - Kilka słów o przycinaniu i leczeniu chirurgicznym drzew...
Park dworski w Pełkiniach
kalendarium
1866 – wraz z rodziną osiedlili się w Wiązownicy
1889 X 4 – poślubił we Lwowie Jadwigę Dzieduszycką
1891 – 1918 – pełnił funkcję radnego powiatu jarosławskiego
1895 i 1913 – 1914 – gruntownie przebudował pałac w Pełkiniach
1898 – 1904, 1910 – 1913 - był prezesem rady powiatu jarosławskiego
1903 – został członkiem zarządu cukrowni w Przeworsku, prezesem spółki wodnej łańcucko-jarosławskiej
1906 - był założycielem Towarzystwa Kółek Ziemian, przekształconego (po 1918 roku) w Związek Ziemian
1906 – został wiceprezesem Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego we Lwowie
1908 – został współpracownikiem „Rolnika”
1908 – został posłem do Sejmu Krajowego we Lwowie
1910 – został prezesem Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego we Lwowie
1912 – został współpracownikiem „Gazety Narodowej”
1912 – 1918 – był radnym Rady Miasta Jarosławia
1913 - został członkiem dziedzicznym austriackiej Izby Panów w Wiedniu
1914 – został członkiem Naczelnego Komitetu Narodowego i tajnego Koła Politycznego w Lozannie
1917 – został członkiem założycielem Komitetu Narodowego Polski w Paryżu
1918 X 31 - został mianowany przez rząd Józefa Świeżyńskiego Komisarzem Generalnym Rządu Polskiego na Galicję i polską część Śląska Cieszyńskiego
1918 XI 1 - przybył do Krakowa, podjął próbę przejęcia władzy w Krakowie, co jednak nie powiodło się wskutek sprzeciwu Daszyńskiego i Witosa
1922 - 1927 – pełnił funkcję senatora RP
1928 – został członkiem Prezydium Rady Naczelnej i Komitetu Politycznego Stronnictwa Narodowego
1944 – zamieszkał na plebanii, u syna, w Makowie Podhalańskim
źródła:
Michał Czajka, Marcin Kamler, Witold Sienkiewicz, Leksykon Historii Polski, Wyd. Wiedza Powszechna, Warszawa 1995
Tomasz Lenczewski, Genealogie rodów utytułowanych w Polsce, Warszawa 1995 - 1996
Józef Buszko, Polacy w parlamencie wiedeńskim 1848-1918, Warszawa 1996